Pisanie prac doktorskich czy habilitacyjnych jest koniecznością, tak samo jak koniecznością jest napisanie jakiejkolwiek pracy dyplomowej przy zakończeniu kolejnych etapów edukacji na uczelniach wyższych. Aby jednak prace habilitacyjne były odpowiednio przystosowane do oczekiwań recenzentów oraz tego, jak powinny wyglądać, stosuje się rozmaite rodzaje ich form.
Rozprawa habilitacyjna jest zbliżona dość do innych prac dyplomowych - tak jak pisanie prac doktorskich kończy studia doktorancie, tak rozprawa habilitacyjne kończy habilitację. Jest to etap między stopniem naukowym doktora i profesora. Habilitacja to również moment, w którym analizowana jest jedna konkretna tematyka dotycząca kierunku studiów, którym zajmuje się dana osoba.
Pisanie prac doktorskich jest nieco inne niż tworzenie rozpraw habilitacyjnych. Te drugie mają trzy formy, które mogą przyjąć u danego kandydata do tytułu naukowego. Pierwsza forma to praca monograficzna, która jednak wydawana jest w niewielkim nakładzie. Drugą formę stanowi cykl artykułów, który dotyczy konkretnego zagadnienia. Trzecia forma to rozprawa w formie książki albo rozdziału książki, wydana normalnym nakładem.
Jak widać, prace habilitacyjne mogą przyjmować różną formę. W zasadzie jedynie od habilitanta zależy, którą formę wybierze, ponieważ to on będzie tworzył artykuły na dany temat. Musi to być jednak praca naukowa na wysokim poziomie.